Άρθρο του Σπύρου Κακουριώτη για τον Τόμο Πρακτικών του Συνεδρίου της Ένωσης (Επιμέλεια, Εύη Προύσαλη) στον ιστοχώρο “Ο Αναγνώστης”:
Η «κρίση της κριτικής» αποτελεί μια φόρμουλα που, με διαφορετικά κάθε φορά περιεχόμενα, συνοδεύει τη λειτουργία της κριτικής ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα. Συνεπώς, το να αποφανθεί κανείς ότι σήμερα η κριτική δεν διαδραματίζει τον ρόλο που έπαιζε κάποτε, ενέχει, αναμφίβολα, τον κίνδυνο μιας παροντικής και αϊστορικής προσέγγισης.
Από την άλλη μεριά, όμως, δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς με τη διαπίστωση ότι «καμιά φωνή κριτικού δεν παίζει πια ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση του διαλόγου κριτικής και θεάτρου», όπως παρατηρεί ο καθηγητής Σάββας Πατσαλίδης, προλογίζοντας τον τόμο Παραστατικές τέχνες στον 21ο αιώνα: Σύγχρονες πρακτικές και νέες προοπτικές, που εξέδωσε πρόσφατα η Ελληνική Ένωση Κριτικών Θέατρου και Παραστατικών Τεχνών.
Η κριτική όχι μόνο παίζει πλέον ελάσσονα ρόλο στη διαμόρφωση των όρων του διαλόγου αυτού αλλά και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες του θεάτρου, οι νεότεροι ιδίως, συχνά επιδεικνύουν αδικαιολόγητη δυσανεξία απέναντι σε κάθε αρνητική κριτική, η οποία κάποτε εκλαμβάνεται ως προσωπική επίθεση με στόχο την εκμηδένιση του καλλιτέχνη και του έργου του. Η μεταμοντέρνα συνθήκη στην οποία ζούμε έχει κατεδαφίσει την έννοια της «αυθεντίας» (με όλα τα αρνητικά, αλλά και με όσα θετικά, επίσης, διέθετε) κι έτσι κανένας καλλιτέχνης δεν αναγνωρίζει ότι κάποιος τρίτος μπορεί να είναι σε θέση να κρίνει το έργο του…
Προϊόν μιας ανάλογης κρίσης, άλλωστε, υπήρξε και η ίδια η Ένωση, ένα σχετικά καινούργιο σωματείο, που ιδρύθηκε το 2016, με στόχο να συγκεντρώσει κάτω από την ίδια στέγη τους μάχιμους κριτικούς θεάτρου της χώρας και σκοπό την ενίσχυση του διαλόγου ανάμεσα στην καλλιτεχνική κοινότητα και εκείνη των κριτικών, ανάμεσα στους πρακτικούς και τους θεωρητικούς του θεάτρου.
Αναζητώντας τρόπους διαχείρισης της αισθητικής, και όχι μόνο, πολυμορφίας· τρόπους εκλογίκευσης της πανσπερμίας κωδίκων και διαμόρφωσης κοινά αποδεκτής ιεράρχησης· τρόπους αποφυγής της λογικής της ταχύτητας και της εξαντλητικής ανακύκλωσης των θεατρικών μορφών· επιδιώκοντας, τέλος, να χαρτογραφήσει το θεατρικό τοπίο όπως διαμορφώνεται στη νέα συνθήκη που δημιούργησε η πανδημία, συνθήκη την οποία δεν έχουμε ακόμη αντιληφθεί στις πραγματικές της διαστάσεις, η Ένωση προχώρησε στη διοργάνωση του πρώτου της επιστημονικού συνεδρίου.
Το συνέδριο με θέμα «Θέατρο και παραστατικές τέχνες τον 21ο αιώνα: Η αγωνία και ο αγώνας του επαναπροσδιορισμού», από το οποίο προήλθε και ο ανά χείρας τόμος, που κυκλοφορεί με τη μορφή ελεύθερα προσβάσιμου e-book, πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 1-3 Οκτωβρίου 2021.
Οι 80 συμβολές που περιλαμβάνονται στις σελίδες του τόμου αναλύουν τις κυριότερες συνιστώσες του σύγχρονου παραστασιακού γεγονότος, μελετώντας τις σημαντικότερες σκηνικές τάσεις, εγχώριες και διεθνείς.
Ταξινομημένες σε 15 διακριτές ενότητες, αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτικοί συσχετισμοί επηρεάζουν τις παραστατικές τέχνες, αισθητικά και θεματολογικά· πώς οι πρακτικές που υιοθετούν γνωστοί σύγχρονοι σκηνοθέτες προκειμένου να αναδείξουν κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα και να διαμορφώσουν νέους τρόπους αξιοποίησης των κλασικών κειμένων δημιουργούν μια σκηνική μετα-γραφή που διευρύνει το παραστασιακό γεγονός. Ακόμη, μελετώνται οι νέες μέθοδοι προσέγγισης της ερμηνείας των ηθοποιών, διαχείρισης του σώματος, με και χωρίς αναπηρία, τα νέα υβριδικά σωματικά μορφώματα, ενώ επίσης αναδεικνύονται οι πολυδιάστατες εκφάνσεις και διαστάσεις της σύγχρονης κειμενικής και σκηνικής δραματουργίας.
Προχωρώντας, στη συνέχεια, σε θέματα ειδικότερου ενδιαφέροντος, οι ερευνητές και οι ερευνήτριες εξετάζουν ζητήματα θεατρικού φωτισμού και σύγχρονες κατευθύνσεις στη σκηνογραφία στις ελληνικές παραστάσεις του 21ου αιώνα, παραστάσεις και επιτελέσεις υπαίθριες ή σε δημόσιο αστικό χώρο, μορφές ψηφιακού θεάτρου και χρήσεις της ψηφιακής τεχνολογίας στο παραστασιακό γεγονός.
Ακόμη, αναλύονται παραστάσεις αρχαίου δράματος μέσα από τα σύγχρονα αισθητικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, πτυχές της ελληνικής σκηνικής πρακτικής και της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας, ενώ αναφορά γίνεται και στο φαινόμενο του πληθωρισμού των θεατρικών παραστάσεων και στο εκπαιδευτικό σύστημα των δραματικών σχολών. Προσεγγίζονται επίσης ζητήματα δραματουργίας σε μια χοροθεατρική παράσταση και αναδεικνύονται προβληματισμοί αναφορικά με τις σύγχρονες παραστάσεις μουσικού θεάτρου.
Τέλος, στις επόμενες ενότητες του τόμου αναδεικνύονται τα ζητήματα που προκύπτουν από τις νέες μορφές διαδικτυακής κριτικής, μελετώνται οι πρακτικές και οι παθογένειες της πολιτιστικής πολιτικής που αφορούν τη χρηματοδότηση και τη σχέση ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια, διερευνάται η σχέση μαθητών και εφήβων θεατών με τις παραστατικές τέχνες.
Στην καταληκτήρια ενότητα παρουσιάζονται οι προσωπικές εμπειρίες, τα βιώματα και οι θεωρητικές προσεγγίσεις των ερευνητών απέναντι σε ποικίλα ζητήματα θεωρίας και πρακτικής, εκκινώντας από τις διάφορες μορφές παραστατικών τεχνών που εμφανίστηκαν κατά την πανδημία, τη δημιουργία νέων ομάδων και την παραγωγή ψηφιακών παραστάσεων κ.λπ.
Έτσι, μέσα από την ποικιλία των συμβολών στον συλλογικό αυτό τόμο, οι έλληνες και οι ελληνίδες κριτικοί χαρτογραφούν, σε αδρές γραμμές, ένα φαινομενικά άναρχο και αταξινόμητο τοπίο, που αλλάζει διαρκώς και με μεγάλη ταχύτητα, καθώς και τη δυναμική του. Αναδεικνύεται, έτσι, όπως τονίζει και ο Σάββας Πατσαλίδης στην εισαγωγή του, η «“άγρια” γοητεία του θεάτρου, η οποία βρίσκεται στην ατίθαση ετερογένειά του κι όχι στην καθησυχαστική ομοιογένειά του».
