Οι θετικές συνέπειες του καπνού

Μπορεί να μην τροφοδοτείται από την άμεση επικαιρότητα, κινείται όμως ξεκάθαρα – όσο και ευέλικτα – στην περιοχή του θεάτρου-ντοκουμέντο. Πράγματι, η παραγωγή του Μικρού Θεάτρου Αγρινίου «Από πρώτο χέρι-Μια παράσταση για τα καπνά», που παρουσιάστηκε στο ΚΘΒΕ στο πλαίσιο του θεσμού των μετακλήσεων, συνιστά ένα ενημερωμένο και ενημερωτικό χρονικό για τους παλαιούς καπνοκαλλιεργητές και καπνεργάτες του Αγρινίου, όπου η γεγονοτική περιδιάβαση διασταυρώνεται με τη νοσταλγική εμπειρία μιας κοινότητας και μιας ολόκληρης εποχής.

Η Γεωργία Μαυραγάνη διαλέγει ένα σύνθετο προφίλ για την παράσταση που σκηνοθετεί και τρεις γυναίκες ηθοποιούς για να το υλοποιήσουν. Έτσι, μια σειρά από δραματοποιημένα στιγμιότυπα αγροτικού (και αργότερα εργοστασιακού) βίου εναλλάσσονται με την ταχύτητα ζωντανών σλάιντς και, ταυτόχρονα, συνδυάζονται με τις χαρακτηριστικές τεχνικές του θεάτρου τεκμηρίωσης: προέρευνα και συλλογή στοιχείων για το θέμα, συνεντεύξεις για τη συγκέντρωση αυθεντικών αφηγήσεων, κειμενικό μοντάζ, οπτικοακουστικό παραστασιακό υλικό, μικρόφωνο και μετωπική υπόκριση. Το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι λιτό και σύμπυκνο, κυρίως όμως είναι εντυπωσιακά ισορροπημένο, αφού αποφεύγει τόσο την παραθετική ξηρότητα της πληροφόρησης, όσο και τις εύκολες γραφικότητες.

Αναπλάθοντας με φυσικότητα, με χιούμορ και με ανθρωπιά ένα modus vivendi που έχει αμετάκλητα χαθεί, η παράσταση μεταδίδει σπαρταριστό τον παλμό του γνήσιου βιώματος: ζωγραφίζει τον καθημερινό, ιερό σχεδόν, κόπο του χειρώνακτα, τις μικροχαρές και τις αγωνίες του, τη μυστική ζωή των καπνών που, σαν τα μωρά, απαιτούν έγνοια και ντάντεμα πολύ για να προκόψουν. Ηχογραφημένα αποσπάσματα συνεντεύξεων συνεισφέρουν αυτούσιο το ηχόχρωμα των απόμαχων καπνοκαλλιεργητών και δένουν ωραία με τα ημι-επινοημένα, ημι-πραγματικά επεισόδια που παρακολουθούμε επί σκηνής, όπου ακούγεται κελαρυστό το ιδιόλεκτο του Αγρινίου και ερεθίζονται οι αισθήσεις.

Γιατί δεν είναι μόνο τα συμβολικά σκηνικά αντικείμενα (Λ. Κυριλή) που υπογραμμίζουν τη γαιώδη καρδιά του θέματος∙ ο θεατής βλέπει τη βουβή ευχαρίστηση στο πρόσωπο της γυναίκας που δαγκώνει μια ζουμερή ντομάτα την ώρα της δουλειάς, αφουγκράζεται το θρόισμα από τα φύλλα του αποξηραμένου καπνού, νιώθει τα λόγια να μυρίζουν μεσημεριανή ζέστη, χώμα και φρεσκοποτισμένο χωράφι. Και έπειτα μαθαίνει για το αξημέρωτο ξύπνημα (φωτισμοί: Τ. Παλαιορούτας), τις σακατεμένες από το σκύψιμο πλάτες, τη μελίγκρα στο ιδρωμένο δέρμα, για άντρες που κλαίνε μπροστά στην κατεστραμμένη σοδειά, για σκληραγωγημένες γυναίκες με ψυχή και για παιδιά που μεγάλωσαν στα χωράφια.

Ωστόσο, το «Από πρώτο χέρι» δεν ηθογραφεί απλώς, ούτε έχει μόνο τοπικό ενδιαφέρον, όπως θα μπορούσε κάποιος αρχικά να σκεφτεί. Αντίθετα, χρησιμοποιώντας το ντοκουμέντο και τη μαρτυρία για μια θεατρική εφαρμογή «προφορικής ιστορίας» (oral history), που κοιτάζει τα γεγονότα από τη μεριά των απλών ανθρώπων και από ποικίλες οπτικές, η Μαυραγάνη ανοίγει λίγο λίγο τον ορίζοντα της παράστασης και διασχίζοντας τον χωροχρόνο – πάντα με άξονα τα καπνά – ξεδιπλώνει μπροστά μας επί τροχάδην και με κοφτερή απλότητα όλη την κοινωνική, πολιτική και οικονομική ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Η σκληρή δουλειά στο ύπαιθρο, αργότερα η μηχανική πρόοδος, τα εργοστάσια, οι απεργίες, το (καπν)εργατικό κίνημα, ύστερα η αγροτική οικονομία που μεταλλάσσεται, η καλλιέργεια της γης που αφήνεται στα χέρια των Αλβανών, η έλευση του Πασόκ, τα λεφτά, η ψευδαίσθηση της ευμάρειας, ο πρόλογος της κρίσης, μπορεί να αφορούν εν είδει case study το Αγρίνιο, κεντρίζουν όμως σκανταλιάρικα και τη συλλογική, την εθνική μας μνήμη.

Μεταξύ αφήγησης και υπόκρισης, οι ερμηνείες από τις ασκημένες Κατερίνα Καραδήμα (στην οποία ανήκει και η ιδέα για το εγχείρημα), Μαντώ Κεραμυδά και Δανάη Σπηλιώτη αποπνέουν σιγουριά και φρεσκάδα, ειλικρίνεια και τρυφερότητα, σε μια παράσταση σκεπτόμενη, αλλά χωρίς διδακτισμό. Το σημαντικότερο προσόν της; Παραμένοντας εύληπτη και ανάλαφρη, μας δείχνει πώς και τί (αξίζει) να κοιτάξουμε στο βάθος.

*

FOCUS 1: Η ερμηνευτική ακρίβεια, το δωρικό σουλούπι και το χρυσό δόντι της Έφης Σταμούλη στον ρόλο της Μπέλου (ΚΘΒΕ, «Σωτηρία με λένε», σκην. Χριστίνα Χατζηβασιλείου).

FOCUS 2: Οι πάντα ποιοτικές επιλογές έργων του θεάτρου «Εταιρότητα», με πιο πρόσφατες το «Μόσχα-Πετουσκί» του Γιεροφέγιεβ και «12 αναμετρήσεις με μια ιδιοφυΐα» του Μπάρκερ.

FOCUS 3: Η ενδιαφέρουσα ιδέα να συνυπάρξουν σε ενιαία παράσταση και τα τέσσερα σχεδιάσματα του «Βόυτσεκ» που έγραψε ο Μπύχνερ: παρά τα μεμονωμένα προβλήματα, ανανεωμένη προοπτική νοηματοδότησης και σκηνικό σχόλιο για τη γενετική των θεατρικών κειμένων (ΚΘΒΕ, σκην. Σταύρος Τσακίρης).

FOCUS 4: Η μέθοδος σκηνικής απόδοσης λογοτεχνικών κειμένων του Δήμου Αβδελιώδη και η ασκητική υποκριτική συγκρότηση των ηθοποιών του (Θέατρο Άνετον, «Το Αμάρτημα της Μητρός μου», « Όνειρο στο Κύμα-Έρως Ήρως», «Το Μυρολόγι της Φώκιας-Το Καμίνι»).

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Εντευκτήριο, τεύχος 109 (Ημ. κυκλοφορίας: 12/05/2016)