Μετά από μια δαιδαλώδη πορεία προς τα υπόγεια της «Αίθουσας Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής, ο θεατής φτάνει στο «Υποσκήνιο Β’» όπου τον υποδέχεται ένα πραγματικά εντυπωσιακό σκηνικό περιβάλλον. Μια τεράστια, άψογα κατασκευασμένη διαφανής σφαίρα που καταλαμβάνει το κέντρο της σκηνής αλλάζει χρώματα περιβαλλόμενη από καπνούς ενώ στον τοίχο του βάθους  προβάλλεται ένα εντυπωσιακό «σύμπαν» με τα άπειρα άστρα του.

Η σφαίρα θα αποτελέσει και την κυρίως σκηνή της παράστασης καθώς εντός της θα βρίσκονται εγκλωβισμένα τα δραματικά πρόσωπα οικειοθελώς, με μόνη τους έγνοια να την καθαρίζουν από τις «βρομιές» που έχουν επικαθήσει πάνω της και μόνο αυτά βλέπουν. Έξω από τη σφαίρα, γύρω της ή στο γραφείο του σε μιαν άκρη της σκηνής, βρίσκεται μόνον ο «Παρατηρητής», αυτός που παρατηρεί τις συμπεριφορές της οικογένειας που βρίσκεται εντός της σφαίρας-σπιτιού της, εξηγώντας στους θεατές το πείραμά του που στηρίζεται στην κβαντική θεωρία περί της συμπεριφοράς του ηλεκτρονίου το οποίο άλλοτε συμπεριφέρεται ως σωματίδιο και άλλοτε ως κύμα. Το δραματικό πρόσωπο ‒ «Παρατηρητής», ως επιστήμονας που κάνει το πείραμα, μας εξηγεί ότι αυτό στηρίζεται στο «πείραμα  της διπλής σχισμής» που πραγματοποιήθηκε στα μέσα του 20ού αιώνα και απέδειξε τη διπλή φύση του ηλεκτρονίου, ανάλογα με το αν υπάρχει ή όχι παρατηρητής του.

Η αλήθεια είναι ότι ήδη από το 1925, όταν ο αυστριακός φυσικός Έρβιν Σρέντιγκερ, με δεδομένο ότι τα ηλεκτρόνια δρουν τόσο σαν σωματίδια όσο και σαν κύματα, πρότεινε μια εξίσωση, την κυματοσυνάρτηση γνωστή με το όνομά του, που περιέγραφε με ακρίβεια πώς κινείται το κύμα ψ που συνοδεύει το ηλεκτρόνιο.  Αργότερα, ο Μπορν παρατήρησε ότι  η κυματοσυνάρτηση  ψ παριστάνει τις πιθανότητες το ηλεκτρόνιο να βρίσκεται σε οποιοδήποτε σημείο. Σύμφωνα με τη Σχολή  της Κοπεγχάγης η λύση βρίσκεται στην παρατήρηση: «Προτού ένα αντικείμενο υποβληθεί στη διαδικασία της παρατήρησης, υπάρχει σε όλες τις πιθανές καταστάσεις ταυτόχρονα. Για να προσδιορίσουμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται, πρέπει να κάνουμε μια παρατήρηση, ώστε να καταρρεύσει η κυματοσυνάρτηση και το αντικείμενο να περιέλθει σε συγκεκριμένη κατάσταση». Φυσικά δεν έλειψαν οι αντιρρήσεις καθώς ο παρατηρητής, όντας συμμετοχικός, αποτελεί μέρος του αινίγματος. Η λύση ήλθε με τη θεωρία της αποσυνοχής και τις «κβαντικές διακλαδώσεις» που δεν είναι εδώ ο κατάλληλος χώρος για να δοθούν περισσότερες εξηγήσεις.

Τα παραπάνω δείχνουν, ωστόσο, ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο απ’ ότι το δραματικό κείμενο της Ζέτης Φίτσιου θέλει να το παρουσιάσει κάνοντας , μέσω του «Παρατηρητή» ‒ μέρους άλλωστε του «αινίγματος» του σκηνικού σύμπαντος, κάτι που η συγγραφέας φαίνεται να αγνοεί‒, ένα υποτυπώδες μάθημα κβαντικής φυσικής. Ακόμη δεν περισσότερο διολισθαίνει επικίνδυνα σε θεωρίες που προσπαθούν να ερμηνεύσουν την κοινωνική συμπεριφορά με βάση κανόνες της βιολογίας και της φυσικής και που η κοινωνιολογία έχει απορρίψει από πολύ νωρίς, ήδη όταν ο Χέρμπερτ Σπένσερ διατύπωνε την αποκαλούμενη θεωρία του τού «κοινωνικού δαρβινισμού» στη βάση της οποίας βρήκαν έρεισμα για να στηριχτούν επικίνδυνα για την ανθρωπότητα ιδεολογικά κατασκευάσματα.

Η συγγραφέας χρησιμοποιεί τον «Παρατηρητή» για να δείξει ότι η οικογένεια που ζει μέσα στη διάφανη σφαίρα αλλάζει συμπεριφορά ανάλογα με το αν την παρατηρούν ή όχι, όπως γίνεται και με το ηλεκτρόνιο. Η όλη υπόθεση είναι πολλαπλώς αφελής και απλοϊκή και αδυνατεί να στηρίξει δραματική πλοκή. Πρώτον, διότι το ηλεκτρόνιο περιέρχεται με την παρατήρηση σε συγκεκριμένη κατάσταση από το πλήθος πιθανών καταστάσεων όπου βρίσκεται ως κυματοσυνάρτηση και κάθε φορά μπορεί να είναι διαφορετική ακόμη και για τον ίδιο παρατηρητή. Δεύτερον, τα ανθρώπινα όντα δεν βρίσκονται σε απροσδιόριστες καταστάσεις αλλά ανάλογα με την κοινωνική κατάσταση στην οποία εμπλέκονται αναλαμβάνουν διαφορετικούς κοινωνικούς ρόλους, δηλαδή ένα ολόκληρο πλέγμα διαφορετικών συμπεριφορών χωρίς να έχουν ανάγκη από κάποιον «παρατηρητή» για να τις υλοποιήσουν. Ο ρόλος του υπαλλήλου μπορεί να εκτίθεται σε βλέμματα τρίτων, ο ρόλος όμως της μητέρας (και η ανάλογη συμπεριφορά) δεν έχει την ανάγκη παρατήρησης για να υλοποιηθεί. Η οικογένεια της Φίτσιου είναι απλώς εγκλωβισμένη στις κοινωνικές συμβάσεις και στο πώς θα φανεί απέναντι στους τρίτους. Έτσι δε όπως παρουσιάζεται, τοποθετείται σε κοινότυπα αστικά πλαίσια τηλεοπτικών προδιαγραφών. Βρίσκω, επομένως, την όλη αναγωγή του έργου στην απόδειξη αντιστοιχιών μεταξύ της εγκλείστου στη σφαίρα οικογένειας και του ηλεκτρονίου ατυχέστατη. Πυροτέχνημα προς εντυπωσιασμούς.

Το οποίο βέβαια πυροτέχνημα μπορεί να εμπνεύσει αισθητικά ικανούς σκηνοθέτες.  Έτσι, ο Ανδρέας Φλουράκης που ανέλαβε να σκηνοθετήσει αυτό το επισφαλές δραματουργικά κείμενο το υποστήριξε με σθένος προσφέροντας  εικονικά μια αξιομνημόνευτη παράσταση. Πρώτα απ’ όλα καθοδήγησε με ακρίβεια τους ηθοποιούς του οι οποίοι λειτούργησαν ως εξω-κατεθυνόμενα νευρόσπαστα και κατέστησαν αξιόπιστα τα σχηματικά δραματικά πρόσωπα που ερμήνευσαν. Άριστη εκφορά λόγου, εξαιρετική κίνηση, πλήρης έλεγχος όλων των εκφραστικών τους μέσων από τους εντός της σφαίρας Φαίης Ξυλά (μητέρα), Πέτρου Λαγούτη (πατέρας), Κωνσταντίνου Ελματζίογλου (γιος), Μυρτώς Αλικάκη (υπηρέτρια) αλλά και του Παρατηρητή τους Μενέλαου Χαζαράκη που αναλαμβάνει με την ψυχρότητα του επιστήμονα να υποστηρίξει θεωρητικά το πείραμά του.

Ο Σταύρος Γασπαράτος συνόδευσε το όλο θέαμα με υπέροχη ηχητική επένδυση, οι βιντεο-εικόνες  που προβάλλονταν ακόμη και ως αποδείξεις κβαντοφυσικής πάνω στην εντυπωσιακή σφαίρα με τα στοιχειώδη αλλά λειτουργικά σκηνικά αντικείμενα εντός της αλλά και τα συνεχή φωτιστικά εφέ υψηλής αισθητικής ήταν αντίστοιχα των Χριστόφορου Κώνστα – Χρήστου Μαγγανά (_Xsquare DesignLab) και του Γιώργου Τέλλου (_Lighting Art) ενώ την απόλυτα σχηματοποιημένη κίνηση επιμελήθηκε η Κατερίνα Φωτιάδη. Από κάθε άποψη, η παράσταση κατέθετε αρτιότητα και μια σπάνια υψηλή αισθητική, γεγονός που αποζημίωνε για το αφελές κείμενο του οποίου όμως ανέδειξε την όποια πρόθεση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Πράγματι, ο Αντρέας Φλουράκης ενορχήστρωσε μια εξαιρετική σκηνοθετικά-εικαστικά  παράσταση που σπάνια βλέπουμε στο ελληνικό θέατρο.

Πρώτη δημοσίευση: “The Greek Play Project”, 12/12/2018

http://www.greek-theatre.gr/public/gr/greekplay/index/pointviewview/1732?fbclid=IwAR368wzym7fbZb26g9JATLZ2f7_sGQE0-r-MqTCmxKUohyS-rAp__3jQ-XA