Exhinit B του Μπρετ Μπέιλυ  στην Αθήνα

Παράξενο, και ελπιδοφόρο (;), σε μια Ευρώπη που η φρίκη την έχει κυκλώσει, – με κορμάκια παιδιών να ξεβράζονται στη θάλασσα, με θάλασσες ανθρώπων που στη λάσπη προσπαθούν να επιβιώσουν, που περπατούν χιλιόμετρα, που κρέμονται σαν τα σταφύλια πάνω στους φράκτες και φωνάζουν πως είναι άνθρωποι, με δημοσιογράφους και ρεπόρτερ να τρέχουν να τους φωτογραφήσουν και να αγωνιούν για να αποτυπώσουν τη στιγμή της απόλυτης απόγνωσης-, να μπορεί ακόμη ο άνθρωπος να σοκάρεται.  Και να σοκάρεται μέσα από την τέχνη και τους μηχανισμούς που ενεργοποιεί μια «ζωντανή» έκθεση.

Και αυτόματα η σκέψη πηγαίνει στους «ανθρωπολογικούς κήπους», που τόσο ήταν διαδεδομένοι από τα μέσα του 19^ου αιώνα έως και το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να δώσουν την ευκαιρία στους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς να παρατηρήσουν τους πρωτόγονους, τους απολίτιστους, τους διαφορετικούς. Ή στα φημισμένα freek show που ο κόσμος συνέρρεε και πλήρωνε για να δει από κοντά το διαφορετικό, να το γελάσει, να το χλευάσει ή να το λυπηθεί αλλά και να χαρεί ο καθένας για τον εαυτό του που δεν είναι εκείνος ο  «διαφορετικός».

Ή στο περίφημο κυνήγι των μαγισσών όπου απλώνοντας τον σκοτεινό μανδύα του υπερφυσικού μπορούσαν να εξοντώσουν ό,τι ήταν διαφορετικό στην μορφή ή την σκέψη, ό,τι δεν ταίριαζε με την επιβεβλημένη κοινή λογική ενώ το πλήθος έσπευδε για να απολαύσει τη ζεστασιά των πυρών ή την έκσταση των βασανιστηρίων του Άλλου.

Ή τις «εκκαθαρίσεις» του ναζιστικού κινήματος προκειμένου να ξεφορτωθεί κάθε τι παράταιρο, κάθε τι «μη αποδεκτό» σωματικά, ηθικά, κοινωνικά, πνευματικά. Να περιφρουρήσει και να διαδώσει την «ανώτερη», την αρία φυλή. Μια πολιτική εξόντωσης στην οποία η ανθρώπινη ζωή δεν είχε καμία αξία. Αδύνατον να μη φέρω στο μυαλό μου το Άουσβιτς και την αίθουσα με τα κομμένα μαλλιά σε βιτρίνες παντού γύρω μας (μια εικόνα που στοίχειωσε μέσα μου). Βουνά μαλλιών ήταν εκεί απόδειξη μιας κτηνωδίας που προσπαθούσε να κάνει τους ανθρώπους να χάσουν την αξιοπρέπεια, τον εαυτό τους, το είναι τους και να τους μετατρέψει σε μια άμορφη μάζα που όσο τους ήταν χρήσιμη θα την κρατούσαν στη ζωή και αμέσως μετά θα την έριχναν στην αιώνια λήθη.

Και πόσα άλλα εγκλήματα καθημερινά που συμβαίνουν δίπλα μας, χωρίς κάποιον ουσιαστικό λόγο παρά μόνο γιατί αδυνατούμε ως κοινωνίες να αποδεχθούμε το διαφορετικό ή γιατί αισθανόμαστε ότι ό,τι συμβαίνει στους «Άλλους» δεν μας αφορά, δεν μας αγγίζει, δεν μας φτάνει.

Και συχνά εικόνες φρίκης που δεν αρμόζουν σε ανθρώπους «πολιτισμένους» μας κάνουν να στρέφουμε το βλέμμα μας αλλού από ντροπή για αυτό που είμαστε και την αδυναμία μας να το σταματήσουμε, να το διορθώσουμε, να αλλάξουμε το παράλογο και την αδικία.

Όλες αυτές οι σκέψεις και τα συναισθήματα ήρθαν με αφορμή την πολυταξιδεμένη έκθεση – περφόρμανς του νοτιοαφρικανού καλλιτέχνη Μπρετ Μπέιλι, καλλιτεχνικού διευθυντή του οργανισμού Thirld World Bunfight, που στεγάστηκε για πέντε μόνο μέρες στο εντυπωσιακό κτίριο της Ένωσης Ανταποκριτών Ξένου Τύπου (Ακαδημίας 23) στα πλαίσια του FAST FORWARD Festival 3 της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Μια έκθεση συγκλονιστικής εμπειρίας. Γιατί όλες αυτές οι σκέψεις, όλοι αυτοί οι φόβοι και η ντροπή για τη φύση μας βρίσκονται εκεί απέναντί μας ζωντανοί για να μας υπενθυμίσουν τη ρευστότητα του πολιτισμού, τα λάθη στην κατασκευή του που ακόμη, παρά τους αιώνες που περνάνε, δεν διορθώνονται. Δεν είναι αυτά που έγιναν που κραυγάζουν μέσα στους αιώνες μα η τρομακτική τους συνάφεια με αυτά που συμβαίνουν σήμερα. Αυτή η ομοιότητα είναι που μας τρομάζει τόσο και η βεβαιότητα πως αντίστοιχα εγκλήματα συμβαίνουν και σήμερα και θα συμβούν και στο μέλλον. Τα πειστήρια είναι εκεί απέναντί μας, μας κοιτάνε.

Κάθε δωμάτιο και μια ζωντανή εγκατάσταση, μια ιστορία αληθινή, να μας μιλάει με τον πιο άμεσο τρόπο για όλες τις θηριωδίες των Ευρωπαίων στην Αφρική. Ολλανδοί, Βρετανοί, Βέλγοι, Ισπανοί, Πορτογάλοι και άλλοι Ευρωπαίοι που χύθηκαν στον αγώνα της κατάκτησης της Μαύρης Ηπείρου και του πλούτου της διέπραξαν απίστευτες βαρβαρότητες άλλοτε «εκπολιτίζοντας» τους βαρβάρους και άλλοτε πολεμώντας την απειλή τους. Μια γυναίκα που καθαρίζει κρανία νεκρών συγκρατουμένων της με γυαλί για να τα στείλουν στα ευρωπαϊκά εργαστήρια για μετρήσεις, μια συγκλονιστική χορωδία κομμένων κεφαλιών μαύρων από τη Ναμίμπια (είναι οι τέσσερις μόνιμοι περφόρμερ) που ερμηνεύει παραδοσιακά τραγούδια της χώρας τους για τη γενοκτονία της φυλής τους, ένα άνδρας από το Κονγκό καθισμένος να κρατά στα χέρια του ένα καλάθι με κομμένα χέρια, αποτέλεσμα της πολιτικής εκφοβισμού που εφήρμοσε ο περίφημος Λεοπόλδος Β’ στα τέλη του 19^ου αιώνα, ένας Νιγηριανός άνδρας ταριχευμένος, έκθεμα για της αυτοκρατορικής συλλογής της Βιέννης, η Sarah Baartman, η περίφημη αφρικανή θεά του έρωτα όπως την αποκαλούσαν,  που την περιέφεραν για επίδειξη ως τέρας της φύσης λόγω της σωματικής της κατασκευής και που πέθανε μόλις στα 25 της, μια γυναίκα που χωρίστηκε βιαίως από την μητέρα της γιατί είχαν διαφορετικό χρώμα εξαιτίας της πολιτικής του απαρτχάιντ, ένας παράνομος μετανάστης που πέθανε μυστηριωδώς (όπως και πολλοί άλλοι) από ασφυξία κατά τη μεταφορά του με αεροπλάνο, αλλά και μετανάστες από τη Συρία που τόσο πολύ τους έχουμε «συνηθίσει» ώστε πια να μη μας εντυπωσιάζει η παρουσία τους και να μην ακούμε την ιστορία τους.

Οι περφόρμερ ήταν κυρίως μαύροι συμπολίτες μας (γεννημένοι εδώ ή μετανάστες) που κλήθηκαν να γίνουν το έκθεμα αλλά και να πουν τη δική τους ιστορία σε μία έκθεση που έχει στηθεί στην έξοδο.          Αξίζει να σημειωθεί ότι κανένας από αυτούς δεν έχει ελληνικό διαβατήριο, παρά το γεγονός πως κάποιοι από αυτούς έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Στέκονται απέναντί μας σε υψηλής αισθητικής εικαστικά περιβάλλοντα, κομμάτια τους αναπόσπαστα, πειστήρια εγκλημάτων, της ιστορίας, της ανθρωπότητας. Γίνονται μια αλήθεια απέναντί μας από την οποία δεν μπορεί ο επισκέπτης της έκθεσης να αποδράσει.

Και με όλες αυτές τις σκέψεις, με τον ρατσισμό να στρέφεται αδέσποτος προς όλες τις κατευθύνσεις, με δάκρυα ντροπής στα μάτια, με την παραδοχή πως οι άνθρωποι είμαστε ανίκανοι να διδαχθούμε από το παρελθόν μας και τα λάθη μας, αναρωτιέμαι μήπως τελικά αυτή είναι η φύση μας και αυτός ο πολιτισμός μας; Και η τέχνη; Μπορεί να είναι λυτρωτική; Παιδευτική; Ή απλά έρχεται για να θέσει σε λειτουργία εσωτερικούς μηχανισμούς όσων είναι, με κάποιο τρόπο, έτοιμοι; Ή μήπως κινδυνεύει να αποθεώσει το «κακό» μέσα στην ανυπέρβλητη αισθητική ομορφιά; Σε κάθε περίπτωση όμως η Exhibit B υπήρξε ένας μηχανισμός κινητοποίησης τόσο από αυτούς που την είδαμε όσο και από αυτούς που διάβασαν για αυτήν συμβάλλοντας έστω και στο πρόσκαιρο «ξέπλυμα» της  λήθης. Και αυτό είναι κάτι.