Κούκλες και δαίμονες στο θέατρο Αυλαία

«Εγώ είναι ένας άλλος»: η περίφημη φράση ανήκει στον Rimbaud, μια χαρά θα μπορούσε όμως να την έχει εκστομίσει ηθοποιός. Η Άννα Κοκκίνου για παράδειγμα, έτσι όπως ανεπαίσθητα ενσωματώνει στο «εγώ» της εκείνη την «άλλη», τη Ρίκα, το θαυμαστό και μαζί αλλόκοτο μεγαλοκορίτσι που πρωταγωνιστεί στον μονόλογο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη «La Poupée». Επαγγελματίας με σπάνια εξειδίκευση, η μεσήλικη ηρωίδα βιοπορίζεται ράβοντας φορέματα αποκλειστικά «για κούκλες και μικρά κοριτσάκια». Είναι γυναίκα ασυνήθιστη και αντιφατική, ένα τέλειο δείγμα μη-κανονικότητας: βαθιά τρυφερή και συγχρόνως τέρας, αφελής αλλά και επικίνδυνη, ευαίσθητη και μισότρελη, με τις κοινωνικές της σχέσεις να περιορίζονται στο νοήμον σκαθάρι που στοιχειώνει το μυαλό της και στην ανοϊκή ηλικιωμένη του διπλανού διαμερίσματος. Ο Χατζηγιαννίδης έχει επινοήσει ένα οριακό πλάσμα, καθηλωμένο πεισματικά στην παιδική ηλικία, που δεν ξεχωρίζει την πραγματικότητα από τη φαντασία, έχει τη δική του, ιδιότυπη λογική και ισορροπεί γοητευτικά ανάμεσα στη φαιδρότητα και τη συγκίνηση. Από κάποια στιγμή και μετά βέβαια, η χαρακτηρολογική αμφισημία αποδυναμώνεται με εξηγήσεις – μάλλον προβλέψιμες – για παιδικά βιώματα απόρριψης και ενοχής, οι οποίες τείνουν να περιορίσουν την ηρωίδα σε γνωστά μυθοπλαστικά καλούπια και να υπονομεύσουν την καταμάγευση του θεατή. Ωστόσο, η καίρια βασική σύλληψη, ο ρέων μονολογικός ρυθμός και, κυρίως, η ευφάνταστα αυτοσκηνοθετημένη Κοκκίνου, που πραγματώνει τον τίτλο του έργου με την εκφορά και το σώμα της, εξασφαλίζουν μια απολαυστική οπτικοακουστική εμπειρία. Η σιτεμένη θηλυκή φιγούρα με την υπερμεγέθη κόμμωση, με τις (τεχνητά) αφράτες γάμπες και το στρουμπουλό σουλούπι στριμωγμένο στο κόκκινο φουστανάκι παραπέμπει σε ένα μαλακό, ζωντανό παιχνίδι, σε μια γκροτέσκ ανθρωπόκουκλα μοναδικής αδέξιας χάρης, που γυρνάει το μέσα έξω τα ανομολόγητα έγκατα της παιδικότητας. Εν ολίγοις, μια φίνα σπουδή υποκριτικής τέχνης πάνω σε ένα δραματικό πρόσωπο που προσφέρεται ιδανικά για κάτι τέτοιο.
*
Ένα οικουμενικό ιστορικό τραύμα, ένα υπαρκτό πρόσωπο και μια φανταστική πλοκή, τοποθετημένη στη σύγχρονη εποχή, συνθέτουν τη δομική βάση πάνω στην οποία εκδραματίζεται το έργο του Θανάση Τριαρίδη «Μένγκελε». Ο διαβόητος ναζί γιατρός του Άουσβιτς, γνωστός για τα απάνθρωπα πειράματά του κυρίως σε διδύμους, είναι το αντικείμενο της διδακτορικής έρευνας μιας νεαρής κοπέλας που ταξιδεύει με τρένο. Στο ίδιο κουπέ μαζί της, ένας ώριμος άντρας που, όταν το τρένο βυθιστεί στο σκοτάδι εξαιτίας διακοπής του ηλεκτρικού, θα προσπαθήσει να την καθησυχάσει προτείνοντάς της ένα παιχνίδι : «αν είσαι, είμαι». Εκείνος θα υποδυθεί τον Μένγκελε, εκείνη την Εσθήρ, την ανήλικη εβραιοπούλα που υπήρξε (υποτίθεται) η αγαπημένη και το πιο εκλεκτό πειραματόζωό του. Μέσα από διαδοχικές mises en abyme που κλονίζουν επιδέξια τα στεγανά ανάμεσα στην αλήθεια και τα ψέματα, το παιχνίδι θα μετατραπεί σε μια οδυνηρή τελετουργία αποκαλύψεων, καθώς κανένας και τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Αγκυρωμένο σε βιογραφικές λεπτομέρειες και πραγματικά γεγονότα, το κείμενο του Τριαρίδη αρχίζει δυναμικά και ως ένα σημείο επωάζει θριλερικό σασπένς, ωστόσο εντέλει θυσιάζει τον καυτό θεματικό πυρήνα του για μια ερωτική ιστορία με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας. Όχι πως η ιδέα δεν είναι ζουμερή από μόνη της ή σεβαστή ως στόχος: ο συγγραφέας επιχειρεί να σκιαγραφήσει το ψυχοπορτρέτο του δήμιου-οραματιστή και συγχρόνως να ιχνηλατήσει την (μη) ηθική και τους παράδρομους της αγάπης, τη δυνατότητα του θύτη να σαγηνευτεί από το θύμα του και αντιστρόφως, τον έρωτα ως Ύβρη, την υψηλή και τη δαιμονική φύση του, το κακό ως δημιουργική ενόρμηση. Όμως το κείμενο «μιλάει» πολύ, επαναλαμβάνει, σε κάποια σημεία υπεραπλουστεύει και, όσο για το κρεσέντο του, μόνο κέρδος θα είχε αν, αντί να κραυγάζει τα τρομερά, τα υπαινισσόταν. Παρ’ όλ’ αυτά, διαθέτει επιμέρους αρετές, όπως οι φυσικές συζητητικές αναπνοές και μια πηγαία ένταση, στοιχεία που αξιοποιούνται στη λιτή σκηνοθετική προσέγγιση του Κώστα Φιλίππογλου. Δυο περιστρεφόμενα καθίσματα γραφείου στην άδεια σκοτεινή σκηνή (το κουπέ), όπου τα πρόσωπα μισοφωτίζονται από τα κινητά τους, εξισορροπούν με την ελαχιστότητά τους αλλά και πριμοδοτούν την πληθωρικότητα των διαλόγων, ενώ υιοθετούνται επιτελεστικές ταχύτητες που δεν αφήνουν την προσοχή του θεατή να χαλαρώσει. Η άνετη κίνηση των πρωταγωνιστών σε όλη τη σκηνή μειώνει βέβαια, εν μέρει, την κλειστοφοβική αίσθηση που απαιτεί το κείμενο και που ίσως πειστικότερα θα δημιουργούσε η παραμονή τους στο ίδιο σημείο. Αυτό όμως δεν εμποδίζει ούτε τη Μυρτώ Αλικάκη να φιλοτεχνήσει μια φρέσκια, σημερινή Εσθήρ ούτε τον Λάζαρο Γεωργακόπουλο – όταν αντιστέκεται στην κάπως «πεποιημένη», κοφτή εκφορά – να συνδαυλίσει κομψές αβεβαιότητες για τον αινιγματικό, στη συνέχεια ανησυχητικά φιλικό και τέλος παραληρηματικό, Μένγκελε-Φρανκενστάιν…
πρώτη δημοσίευση: περ. ΕΝΤΕΥΚΤΗΡΙΟ, τχ. 106 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014)